Podawanie leków do sztucznego dostępu

Opracowanie lek. Bartosz Głogowski
Konsultacja: mgr farmacji Justyna Zamarska

1. Podstawowe zasady podawana leków przez zgłębnik
2. Jak dobrze rozkruszyć lek?
3. Ograniczenia w stosowaniu leków przez zgłębnik

Jesteś pacjentem, u którego z powodu zaburzeń połykania (lub też z innych powodów medycznych) założono sztuczny dostęp do żywienia: zgłębnik nosowo – żołądkowy lub jelitowy czy też gastrostomię lub jejunostomię. Przy zaburzeniach połykania (dysfagii) niebezpieczne, a często wręcz niemożliwe jest podanie leków przez jamę ustną. Zarówno w przypadku leków stosowanych przewlekle, jak i tych przyjmowanych tylko w sposób doraźny (rzadki, okresowy) należy pamiętać o zasadach, których przestrzeganie  pozwoli uniknąć szeregu różnych komplikacji.

Pamiętaj: głównym źródłem wiedzy dla pacjenta oraz jego opiekuna, dotyczącej podawania leków do sztucznego dostępu, jest lekarz. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości związane z tym tematem, w pierwszej kolejności poproś go o dokładną instrukcję i stosuj się do jego zaleceń.

1. Zawsze informuj lekarza z Poradni Żywieniowej o wszystkich przyjmowanych lekach.
2. Każdego innego lekarza, z którego porad korzystasz informuj o założonym sztucznym dostępie. Dopytaj, czy lek, który jest Ci rekomendowany można podać bezpośrednio do żołądka i/lub jelita, czy można go rozkruszyć bez szkody dla Ciebie lub Twojego leczenia. Dotyczy to także sytuacji doraźnych i przypadków gdzie podawanie leku jest krótkotrwałe, np. antybiotykoterapia przy infekcji.
3. Nigdy sam nie decyduj o zmianie leków, modyfikacji dawkowania lub zaprzestaniu stosowania leku.                   

Podstawowe zasady podawana leków przez zgłębnik

1. Leki powinny być podawane w postaci płynnej. Oznacza to, że zawsze kiedy to możliwe wybieramy leki w postaci syropu lub zawiesiny.
2. Leki w postaci tabletki wymagają rozkruszenia i wymieszania z wodą lub z solą fizjologiczną (0,9% NaCl).

Należy pamiętać, że jeśli Twój sztuczny dostęp jest założony do żołądka lek można rozpuścić w przegotowanej, letniej wodzie, a jeśli do jelita to zawsze do rozpuszczenia należy użyć soli fizjologicznej.

Jeśli nie jesteś pewien do jakiego odcinka przewodu pokarmowego sięga zgłębnik lub gastrostomia, należy dopytać lekarza lub pielęgniarki poradni żywieniowej.

UWAGA – nie wszystkie leki można rozkruszać! Niewykluczone, że leki, które dotychczas stosowałeś nie będą mogły być podane do sztucznego dostępu.

1. Część leków po rozkruszeniu może zmienić  swoje właściwości takie jak szybkość wchłaniania, czy też wchodzić w reakcje z kwasem żołądkowym lub po rozkruszeniu przestają działać tak, jak zostały do tego przeznaczone. Odcinek przewodu pokarmowego, w którym są wchłaniane, a co za tymi idzie ich czas i efekt działania mogą się znacznie różnić niż w przypadku połknięcia tabletki. Pamiętaj: Skonsultuj z lekarzem, który zaordynował dany lek, czy może być on rozkruszony.
2. Nie wolno  mieszać kilku rozkruszonych leków ze sobą.   Każdy lek podajemy oddzielnie. Po podaniu każdego leku płuczemy nie tylko zgłębnik, lecz także naczynie, w którym przygotowywaliśmy lek. Nawet jeśli podajesz leki w postaci syropu czy zawiesiny nie mieszaj ich ze sobą. Koniecznie podaj je oddzielnie.
3. Nie należy mieszać leków z dietą. Na czas podania leku należy wstrzymać podaż diety. Najlepiej (jeśli to możliwe) nawet na 30 minut przed podaniem leków i wznowić  podaż około 30 minut po podaniu leków. Dzięki temu mamy pewność, że lek się wchłonie, a nie zbytnio rozrzedzi w diecie i treści żołądka.

Jak dobrze rozkruszyć lek?

Jeśli jesteś już pewien, że lek, który masz przyjąć Ty lub Twój podopieczny można rozkruszyć, wykorzystaj do tego celu moździerz. Dzięki niemu będziesz mógł precyzyjniej przygotować lek do podania przez sztuczny dostęp i unikniesz zatkania zgłębnika zbyt dużymi cząstkami leku.

1. Lek należy przygotowywać tuż przed podaniem.
2. Rozetrzyj lek na miałką masę, która nie będzie posiadała grudek.
3. Do tak przygotowanego proszku dodaj 10-30 ml przegotowanej, letniej wody lub soli fizjologicznej w zależności od tego czy Twój dostęp jest założony do żołądka czy jelita. Bywa też tak, że  lekarz zaleci przygotowanie leku w większej ilości wody. Niektóre preparaty potrzebują jej więcej do rozpuszczenia.
4. Wymieszaj zawiesinę lub roztwór jak najdokładniej.
5. Nabierz zawiesinę lub roztwór do strzykawki o objętości minimum 60ml sprawdzając czy resztki proszku nie pozostały w naczyniu.
6. Jeśli trzeba dolej do naczynia kolejne 10ml wody i nabierz pozostałość do strzykawki.
7. Zanim zaczniesz przygotowywać kolejny lek dokładnie wymyj i wytrzyj naczynie.

Ograniczenia w stosowaniu leków przez zgłębnik

Nie należy podawać leków:

• o przedłużonym działaniu,
• tabletek dojelitowych (nie powinny być rozkruszane),
• leków w przypadku, których producent znaczył, że nie wolno ich dzielić lub że konieczne jest połknięcie ich w całości (np. niektórych granulatów, tabletek w nazwie, których występują oznaczenia: XR, XL, ER, SR, SL, MR, CR, ZOK)

Ważna informacja: Należy jak najstaranniej przenosić rozkruszone preparaty do strzykawki i unikać pozostawiania ich części w moździerzu gdyż może to sprawić, że część substancji czynnej nie zostanie podana. Nigdy nie należy wykorzystywać ponownie sprzętów jednorazowego użytku do kolejnego podania leków, zaś inne, jak moździerz zawsze należy dokładnie oczyszczać z pozostałości przed ponownym użyciem. W przeciwnym razie dojść może do modyfikacji dawki leku, co stać się może przyczyną niepożądanych interakcji.

Jeżeli leku w stosowanej do tej pory przez Ciebie postaci nie będzie można podać przez sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego, lekarz, który go zaordynował powinien zadecydować o:

• zastąpieniu go lekiem o innej postaci (np. w syrop, zawiesina),
• zmianie drogi podawania na przezskórną, doodbytnicza, wziewną, podskórną, domięśniowa, dożylną,
• zmianie na inny lek, który może być rozkruszany.

Zadbaj o zachowanie powyższych zasad, dzięki czemu w przypadku braku zamierzonych efektów terapii lekarz prowadzący będzie miał pewność, że nie wynika ona z niewłaściwej podaży leku, dawki i sposobu podania.