O żywieniu dojelitowym

1. Czym jest żywienie dojelitowe?
2. Żywienie dojelitowe - dla kogo jest przeznaczone?
3. Droga i sposoby podaży diety
4. Wpływ żywienia dojelitowego na stan pacjenta

Czym jest żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe stosuje się wtedy, gdy przyjmowanie pokarmów drogą doustną jest niemożliwe lub utrudnione na tyle, że nie pozwala na dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości składników pokarmowych. Polega na podaniu substancji odżywczych do przewodu pokarmowego drogą inną niż doustna – bezpośrednio do żołądka lub jelita.

Produkty żywienia medycznego stosowane w podaży dojelitowej mają płynną formę i podawane są do przewodu pokarmowego za pomocą cienkiej, elastycznej rurki zwanej zgłębnikiem. Pochodzą z naturalnych źródeł i w zbilansowany sposób dostarczają organizmowi niezbędnych substancji jak białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy, składniki mineralne i woda. Żywienie dojelitowe wykorzystuje naturalne mechanizmy przewodu pokarmowego.

Podstawowym warunkiem pozwalającym na zastosowanie żywienia dojelitowego jest prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, dlatego zasadniczymi przeciwwskazaniami jest jego mechaniczna niedrożność i brak prawidłowej czynności jelit (np. ciężkie zapalenia lub porażenna niedrożność).

Przed rozpoczęciem interwencji żywieniowej lekarz decyduje o rodzaju preparatu odżywczego, dobierając go do indywidualnych potrzeb pacjenta na podstawie m.in. jego masy ciała, wzrostu, poziomu aktywności czy stanu zdrowia. Dostępne są diety:

• z błonnikiem lub bez;
• wysokobiałkowe lub normobiałkowe;
• z niską lub wysoką zawartością węglowodanów;
• z niską lub wysoką zawartością tłuszczów;
• bezlaktozowe i bezglutenowe

Żywienie dojelitowe - dla kogo jest przeznaczone?

Żywienie dojelitowe może być zalecone osobom w różnym wieku, o różnych dolegliwościach i schorzeniach, które mogą doprowadzić do pogorszenia stanu odżywienia i niedożywienia, z powodu trudności lub braku możliwości spożycia odpowiedniej ilości pokarmu. Wśród wskazań najczęściej wymieniane są stany i choroby z zakresu neurologii, onkologii czy gastroenterologii, których następstwem jest:

• niemożliwe do pokrycia drogą doustną zwiększone zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze
• zaburzenie połykania uniemożliwiające dostateczne odżywianie doustne, a tym samym utrzymanie właściwego stanu odżywienia
• zaburzenia trawienia

Najczęstsze choroby objęte wskazaniem do zastosowania żywienia dojelitowego:

a) neurologiczne:

• powikłanie udaru mózgu
• stwardnienie zanikowe boczne (SLA)
• miastenia i zespoły miasteniczne
• miopatie
• polineuropatie
• choroba Parkinsona
• choroba Alzheimera i inne zespoły otępienne
• stwardnienie rozsiane (SM)
• mózgowe porażenie dziecięce

b) onkologiczne

• nowotwory jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka
• niedożywienie w przebiegu innych chorób nowotworowych

c) zapalenie trzustki, następstwa leczenia ostrego zapalenia trzustki

d) choroby zapalne jelit, zwłaszcza choroba Leśniewskiego – Crohna

e) mukowiscydoza

f) inne

Droga i sposoby podaży diety

Po decyzji o rozpoczęciu żywienia dojelitowego konieczny jest wybór rodzaju dostępu do przewodu pokarmowego, biorąc pod uwagę: przewidywany okres stosowania leczenia żywieniowego u pacjenta, jego tryb życia oraz chorobę.

Preparaty odżywcze mogą być podawane poprzez 5 poniższych rodzajów zgłębników.

a) jeśli żywienie dojelitowe będzie krótkotrwałe (od 4 do 6 tygodni) najczęściej stosuje się:

• zgłębnik nosowo-żołądkowy (NG);
• zgłębnik nosowo-jelitowy (NJ);

Ich założenie nie wiąże się z koniecznością wykonania zabiegu chirurgicznego. Są jednak bardziej widoczne niż PEG oraz PEG-J i mogą powodować niewielki dyskomfort.

b) jeśli diety dojelitowe podawane będą dłużej niż 6 tygodni, lekarze rekomendują założenie jednego z poniższych rodzajów dostępu. W przeciwieństwie do zgłębników nosowo-żołądkowych są mniej widoczne, ale ich umiejscowienie w obrębie żołądka lub jelita wymaga wykonania zabiegu chirurgicznego.

• gastrostomia np. przezskórna gastrostomia endoskopowa (PEG). Jej założenie polega na wprowadzeniu zgłębnika (silikonowy lub poliuretanowy dren) do żołądka przy pomocy endoskopu przez powłoki brzuszne. Zabieg przeprowadza się najczęściej w znieczuleniu ogólnym. PEG jest zrobiony z materiałów, które minimalizują ryzyko powstawania odczynów zapalnych i odleżyn przy długotrwałym kontakcie ze skórą lub ścianą żołądka. PEG może działać nawet kilka lat, a w razie konieczności może być bezpiecznie wymieniony. Warunkiem bezwzględnie koniecznym do zastosowania opisanej metody jest drożność przełyku.
• jejunostomia np. operacyjna jejunostomia (JEJ)
• lub przezskórna endoskopowa jejunostomia z łącznikiem (PEG-J), które są dostępami zakładanymi bezpośrednio do jelita przez powłoki brzuszne.

ZESTAWIENIE RODZAJÓW DOSTĘPU DO PRZEWODU POKARMOWEGO:

Po decyzji dotyczącej rodzaju sztucznego dostępu konieczny jest wybór metody podawania preparatów odżywczych, w miarę możliwości nie ograniczającej trybu życia pacjenta.

a) metoda bolusów, polegająca na podawaniu przy pomocy strzykawki określonych porcji pokarmu z zachowaniem przerw pomiędzy kolejnymi posiłkami. Jest to metoda zbliżona do fizjologicznego sposobu odżywiania.

b) metoda wlewu ciągłego, polegająca na powolnej, trwającej wiele godzin podaży preparatów odżywczych, za pomocą:

• zestawów grawitacyjnych, dostarczanych wraz z dietami przez poradnię żywieniową. Preparaty odżywcze przemieszczają się do przewodu pokarmowego dzięki sile grawitacji a prędkość podaży regulowana jest specjalnym zaciskiem umieszczonym na przewodzie zestawu.
• pompy, która po odpowiednim zaprogramowaniu podaje pacjentowi zaleconą ilość preparatu we właściwym tempie. Podczas pierwszej wizyty pielęgniarka przeprowadza szczegółowe szkolenie z obsługi urządzenia oraz przekazuje pacjentowi lub opiekunowi poradnik ze wskazówkami ułatwiającymi korzystanie z niego na co dzień. Pompa jest użyczana pacjentowi przez poradnię na czas trwania opieki i musi zostać zwrócona po jej zakończeniu.

Wpływ żywienia dojelitowego na stan pacjenta

Stan odżywienia decyduje o jakości funkcjonowania całego organizmu. Jego poprawa bądź utrzymanie na właściwym poziomie możliwe są wyłącznie poprzez dostarczanie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych, co ma szczególne znaczenie w przypadku osób chorych. Żywienie dojelitowe zapewniając odpowiednią ilość substancji odżywczych, których chory nie byłby w stanie spożyć w naturalny sposób, zabezpiecza potrzeby żywieniowe organizmu a dzięki temu:

• umożliwia utrzymanie prawidłowej masy ciała i siły mięśniowej,
• pozwala na zachowanie właściwej czynności układu immunologicznego,
• dostarcza energii umożliwiającej prowadzenie aktywności fizycznej
• wpływa na poprawę komfortu i jakości życia

Niepodjęcie interwencji żywieniowej na wczesnym etapie choroby predysponującej do rozwoju niedożywienia i tym samym brak dostarczenia organizmowi substancji odżywczych zgodnie z jego zapotrzebowaniem wiążą się z ryzykiem:

• ogólnego osłabienia i zmęczenia wpływającego na wszystkie czynności życiowe. Brak zaspokojenia zapotrzebowania organizmu na białko i energię prowadzi do spadku masy ciała, deficytów pokarmowych, osłabienia siły mięśniowej, pogorszenia stanu odżywienia, a w konsekwencji do niedożywienia, utrudniając lub uniemożliwiając normalne funkcjonowanie.
• pogorszenia odporności: jelito jest kluczowym elementem układu immunologicznego. Niedożywienie białkowo-energetyczne sprzyja zaburzeniom ciągłości bariery jelitowej, przyczyniając się do wnikania patogenów z jego światła i tym samym zwiększając ryzyko infekcji.
• zahamowania procesów naprawczych: niedożywiony organizm posiłkuje się własnymi komórkami i tkankami jako źródłem energii, co ogranicza tworzenie nowych komórek i negatywnie wpływa na skuteczność procesu leczenia, co w konsekwencji prowadzić może do pogorszenia jakości i długości życia.